امام رضا (علیه السّلام):
المَسْکنتةُ مِفتاح البُؤس. 1
بینوایی کلید بدبختی و بیچارگی است.
بررسی مشکلات اجتماعی، و سبب جویی نابسامانیها روشن می سازد که فقر اساس مشکلات اجتماعی، و نابسامانیهای زندگگی فردی و خانوادگی و اجتماعی است. تردید نیست که انسان در این زندگی در کالبدی جای دارد که از مواد طبیعی تشکیل یافته است، و با اشیائی سر و ر کار دارد، و در فضایی زندگی می کند که به وسایل و کالاهای مادی نیازمند است. غذا، لباس، مسکن، نظافت، بیماری و بهداشت و ... اینها همه در طبیعت این زندگی و لازمۀ نداوم حیات انسانی است. نبود، یا کمبود هر یک از این امورف ناتوانی، بیماری و فرسایش و پیری زودرس را موجب می گردد، و یا به مرگ و نابودی می کشاند. چنین پدیده ای براستی کلید تابسامانیها و مشکلات فردی و اجتماعی است.
امام رضا(ع) در سخن دیگری از فقر چنین یاد می کند:
...اِذا اَقْبلتِ الدُّنیا علی انسانٍ اَعطتْه محاسن غیرهِ، و اِذا اَدْبَرتْ عنه سَلَبتْه محاسِنَ نَفسِه.2
هرگاه دنیا (مال و ثروت) به انسانی روی آورد، نیکیهای دیگران را به او می دهد و هرگاه به کسی پشت کند ( و او فقیر شود) نیکیهای خودش را نیز از او می گیرد.
زندگی انسان به شخصیت او بستگی دارد، و پایگاه و محور اصلی اثر گذاری و نقش آفرینی هر کس کیان، منش و شخصیت اوست. از این رو نفی شخصیت، بسیار زیبانبار تر از نفی شخص است. در این سخن فقر عامل نفی شخصیت شمرده شده است، که انسان فقیر دچار آن می گردد، و نقاط مثبت کیان خود را از دست می دهد، و یا آنها را نمی بیند؛ زیرا دچار عقدۀ حقارت (و خودکوچک بینی) گشته است.
در تعالیم اسلامی، فقر «بد تر از قتل» 3، و یا «فقر مرگ بزرگ» 4، شمرده شده است. ممکن است در این احادیث نفی شخص، و نفی شخصیت هر دو منظور باشد، که هر دو از آثار فقر و بینوایی است.
1- بحار الأنوار 353/78.
2- عیون أخبار الرضا(ع) 130/2.
3- بحار الأنوار 47/72، سخن پیامبر اکرم(ص).
4- نهج البلاغه / 116، سخن امام علی(ع).
این مطلب برگرفته از کتاب «فرازهایی از: سخنان امام رضا(ع)، دفتر نخست، محمّد حکیمی، بنیاد پژوهشهای اسلامی، چاپ و صاحی: مؤسسۀ چاپ و انتشارات رضوی، ص76 می باشد.
