آغاز حرکت امام رضا(ع) از مدینه به مرو به اجبار مأمون

   مأمون در اواخر سال 200 رجاء بن ضحاک را با خادم مخصوص خود یاسر و چند نفر دیگر برای آوردن عیده ای از علویان و عباسیان به مدینه فرستاد و نامه ای هم به حضرت رضا علیه السّلام نوشته و او را به مرد دعوت نمود.

   بعضی از مورخین مأمور آمردن حضرت را شخصی به نام «جلودی» نوشته اند و شاید این ضخص هم همراه رجاء بن ابی ضحاک بوده و یا در دفعه بعد عازم مدینه شده است، زیرا حضرت رضا علیه السّلام ابتدا حاضر به قبول دعوت نبود و مأمون نامه یا نامه های مجددی نوشته و اصرار کرده تا مام به حکم اجبار به پذیرفتن دعوت تن داده است.

   مأمون به مأمورین خود دستور داده بود که با حضرت رضا علیه السّلام به احترام و تجلیل رفتار کنند و او را از کوفه و قم عبور ندهند بلکه از طریق بصره و اهواز و فارس به خراسان آورند. پس از رسیدن هیأت اعزامی مأمون به مدینه و رسانیدن نامه ای به حضرت رضا علیه السّلام چون آن جناب چاره ای جز پذیرفتن دعوت مأمون نداشت، لذا با اکراه تمام و بدون همراه داشتن کسی از خانواده خود آماده مسافرت شد و به علم امامت تمام قضایای بعدی را که برای او روی خواهد داد پیش بینی نمود.

   شیخ صدوق از محوّل سجستانی روایت کرده است که گفت چون حضرت رضا(ع) خواست از مدینه بیرون رود داخل مسجد شد و به نزد ضریح مقدس سیّد اَنام [حضرت پیامبر(ص)] آمد و جد بزرگوارش را وداع نمود و هر دفعه که جدش را وداع می کرد به نزد قبر باز می گشت و می بوسید و با صدای بلند گریه می کرد و از مفارقت آن روضه مقدس بیتابی می کرد و چون با دل پر حضرت از مرقد مطهر رسول خدا جدا شد به خدمت آن حضرت رفتم و سلام کردم و بدو برای آن سفر تهنیت و تبریک گفتم. فرمود چه جای تهنیت است. من از جوار جدم خارج می شود و در شهر غربت خواهم مرد و در کنار قبر هارون دفن خواهم شد. ( جلاء العیون، ص 436 - بحار الانوار، ج 49)

   طبری می نویسد که چون حضرت رضا(ع) را به خراسان دعوت کردند در مدینه خانواده خود را جمع کرد و دستور داد برای او مجلس عزاداری تشکیل دادند و دوازده هزار دینار بین آن ها تقسیم نمود و بدان ها گفت که من از این سفر بر نمی گردم. آنگاه دست فرزندنش ابوجعفر (امام نهم علیه السّلام) را گرفت و به مسجد پیغمبر(ص) برد و کنار قبر رسول خدا ودایع امامت را بدون سپرد و او را از جریان های آینده مطلع کرد و حرکت نمود. (دلائل الامه، محمد بن جریر طبری، ص 176 بنقل از عمادزاده.)

   شیخ یوسف بن حاتم در دارالنّظم از جماعتی از اصحاب حضرت رضا(ع) نقل کرده است که گفتند: آن حضرت فرمود: زمانی که می خواستم از مدینه به سوی خراسان روم خانواده خود را جمع کرده و دستور دادم که بر من گریه کنند تا صدای گریه آن ها را بشنوم و بین آنان دوازده هزار دینار تقسیم کردم و گفتم که دیگر به سوی آن ها بر نمی گردم. سپس دست ابوجعفر (امام جواد [علیه السّلام]) را گرفته و به مسجد پیغمبر صلّی الله علیه و آله بردم و او را به قبر چسباندم و به سبب رسول خدا حفظ او را خواستم و تمام وکیلان و حشم خود را به شنیدن و اطاعت فرامنش دستور دادم تا او را مخالفت نکنند و بدان ها تفهیم کردم که او جانشین من است. (منتهی الامال، ج2، ص 189)

   دعوت مأمون در اواخر سال 200 هجری بوده  و بنقل بعضی از مورخین چون موسم حج نزدیک بود، حضرت رضا(ع) ابتداء از مدینه به مکه رفته و پس از انجام مراسم حج در اوائل سال 201 خاک حجاز را به قصد رفتن به سوی مرو ترک نموده است.

   موید نظر این مورخین روایتی است که در کشف الغمّه و اثبات الوصیّه از امیة بن علی نقل شده است که گفت در آن سفری که حضرت رضا(ع) به خراسان تشریف می برد من در مکه خدمت آن جناب بودم و حضرت پس از طواف در مقام ابراهیم مشغول انجام نماز طواف گردید و موفق غلام امام هم امام جواد(ع) را روی دوش خود طواف می داد چون به حجر اسماعیل رسید، امام جواد(ع) به پایین آمد و نشست و آثار اندون از سیمای منورش ظاهر بود. موفق به حضرت رضا علیه السّلام عرض کرد فدایت شوم آقازاده در حجر نشسته و حرکت نمی کند. آن بزرگوار پیش فرزندش آمده و علت را سوال فرمود؛ عرض کرد: چگونه بر خیزم در حالی که می بینم شما خانه کعبه را چنان وداع می کنید که گویا به سوی او دیگر بر نمی گردید. (منتخب التواریخ- ص 422 ؛ ستارگان درخشان، ج10، ص 46)

   حضرت رضا علیه السّلام پس از خاتمه مراسم حج حضرت جواد(ع) را به مدینه اعزام و خود راه بصره را در پیش گرفت.

حضرت رضا علیه السّلام، فضل الله کمپانی، انتشارات مفید، ص 259