نگاه به ذریّۀ پیامبر خدا(ص)

حضرت رضا علیه السّلام فرمودند:

النَّظَر اِلی ذریّۀ مُحَمّد(ص) عِبادَة.

«نگاه به ذریّۀ رسول خدا(صلّی الله علیه و آله و سلّم) عبادت است.»

عرضه داشتند: یابن رسوالله! نگاه به امامان علیهم السّلام عبادت است یا به تمام ذریّه؟

فرمود:

بل الی جمیع الذریه ما لم یتلوثوا بالمعاصی. 1

«مادام که خود را به گناه آلوده نکرده اند، نگاه به تمام ذریّه عبادت است.»

---

1- روضة الواعظین، فتّال، ص 234.

زندگانی حضرت رضا علیه السّلاتم، نوشته آیت الله سیّد عبدالرّازق موسوی مقدّم، مترجم: دکتر پرویز لولاور، ناشر: آرام دل، ناشر همکار: صیام، ص 100.

تصویر از کتاب نقش عناصر تاریخی در تبیین عقاید اهل بیت علیهم السلام، تألیف سید مصطفی مطهری به کوشش پژوهشکده کلام اهل بیت علیهم السلام پژوهشگاه قرآن و حدیث.

باب 2) آنچه درباره مادر گرامی حضرت رضا(ع) و اسم ایشان روایت شده است

   (1) 1- محمّد بن یحیی الصّولی گفته است: «ابو الحسن الرّضا علیه السّلام همان علیّ بن- موسی بن جعفر بن محمّد بن علیّ بن الحسین بن علیّ بن ابی طالب علیهم السّلام است، و مادر آن جناب «أمّ ولد «1»» ی بود به نام «تکتم» و این نام زمانی بر ایشان گذاشته شد که امام کاظم علیه السّلام مالک ایشان شدند.

(1)- «امّ ولد» کنیزی را گویند که از صاحب و مولای خود، فرزند آورد.
عیون أخبار الرضا علیه السلام/ترجمه ،ج 1،ص:27

   (1) 2- بیهقیّ از صولیّ و او از کندیّ و او از ابو الحسن علیّ بن میثم- که کندیّ در باره اش گوید: «کسی را در باره تاریخ ائمّه از او آگاه تر ندیده ام».- نقل کرده اند که: مادر امام کاظم یعنی جناب حمیده مصفّاة که از اشراف و بزرگان عجم بود، کنیزکی مولّده «1» به نام تکتم خریداری نمود، تکتم از نظر عقل و دین و احترام به مولی و بانویش- حمیده- جزء بهترین زنان بود بگونه ای که از زمانی که در ملک جناب حمیده در آمد، از روی احترام و ادب، در مقابل آن بانو نمی نشست، لذا جناب حمیده به فرزندش حضرت موسی بن جعفر علیهما السّلام گفت:
پسرم، تکتم کنیزی است که بهتر از او کنیزی ندیده ام و شکّ ندارم که اگر نسلی از او بوجود آید خداوند آن نسل را پاک و مطهّر قرار می دهد؛ او را به تو بخشیدم، با او به نیکی رفتار کن. زمانی که جناب تکتم حضرت رضا علیه السّلام را به دنیا آورد،

(1)- کنیز مولّده (جاریة مولّدة)، کنیزی را گویند که در بین عربها متولّد شده و با اولاد آنان بزرگ شده و با آداب و رسوم ایشان پرورش یافته باشد. به نقل از: محمد باقر مجلسی، بحار الانوار، تصحیح محمد باقر بهبودی.
عیون أخبار الرضا علیه السلام/ترجمه ،ج 1،ص:28

امام کاظم علیه السّلام او را طاهره نامید.

باب 1) علّت ملقّب شدن حضرت علیّ بن موسی علیهما السّلام به «رضا»

   (1) ابو جعفر محمّد بن علیّ بن حسین بن موسی بن بابویه قمّی، فقیه، ساکن شهر ری، مؤلّف این کتاب- که خداوند او را بر طاعت و بندگی کمک فرماید و بر توفیقاتش بیفزاید- گوید: (2) 1- از احمد بن محمّد بن ابی نصر بزنطیّ نقل شده است که گفت: به امام جواد علیه السّلام عرض کردم: گروهی از مخالفین شما می پندارند که چون مأمون پدر شما را برای ولایت عهدی خود پسندید و برگزید، ایشان را «رضا «1»» نامید. باب 1 کتاب عیون اخبار الرضا,باب اول عیون اخبار الرّضا,علت ملقب شدن امام هشتم به «رضا»

(1)- «رضا» یعنی «پسندیده»، «مورد پسند»، «مورد رضایت».

عیون أخبار الرضا علیه السلام/ترجمه، ج 1، ص:25

   حضرت جواد علیه السّلام فرمودند: به خدا دروغ می گویند، خلاف می گویند، بلکه خداوند- تبارک و تعالی- او را «رضا» نامید، زیرا او برای خداوند- عزّ و جلّ- در آسمانش، و برای رسولش و ائمّه بعد از او علیهم السّلام در زمینش مرضیّ بود. بزنطی گوید: عرض کردم: آیا مگر سایر پدرانتان علیهم السّلام برای خدا و رسولش و أئمّه علیهم السّلام راضی نبودند؟ حضرت فرمود: چرا، عرض کردم: پس برای چه از این میان فقط پدرتان «رضا» نامیده شده است؟ فرمود: چون همان طور که دوستان و طرفدارانش به ایشان رضایت داده و ایشان را پذیرفتند، مخالفین نیز ایشان را قبول کرده، به ایشان رضایت داده بودند، و این حالت برای پدران و اجداد ایشان اتّفاق نیفتاد؛ و لذا، از بین آنان فقط ایشان «رضا» نامیده شده اند.
    توضیح: «مراد آن است که دولت وقت هم او را پذیرفت، و الّا فرقه ضالّه واقفه به او رضایت ندادند».
    (1) 2- از سلیمان بن حفص مروزیّ روایت است که: امام کاظم علیه السّلام فرزندش علیّ علیهما السّلام را «رضا» می نامید و مثلا می فرمود: «فرزندم «رضا» را صدا کنید» و یا «به فرزندم «رضا» گفتم» و یا «فرزندم «رضا» به من گفت» و زمانی که با حضرت «رضا» صحبت می کردند، ایشان را با «ابا الحسن» خطاب می فرمودند.

عیون أخبار الرضا علیه السلام/ترجمه ،ج 1،ص:26

نرم افزار«عیون اخبار الرّضا(ع)» معاونت فرهنگی و اجتماعی سازمان اوقاف و امور خیریه

گواهی دشمنان بر خُلق نیکوی حضرت رضا(ع)

   حتّی دشمن به اخلاق برجسته و بی مانند آن حضرت گواهی داده است که به نمونه هایی از آن اشاره می شود:

1- ابراهیم بن عبّاس می گوید:

   شخصیّتی افضل از حضرت رضا(ع) نه دیده ام و نه شنیده ام. هیچگاه به کسی ستم نکرده، سخن گوینده ای را قطع ننموده و نیازمندی را ناامید نکرده است. پای خود را در حضور همنشینی دراز نکرده، تکیه نمی داد، خدمتکارانش را دشنام نمی داد، با صدای بلند خنده نمی کرد و با غلامان و زیردستان بر سفره ی طعام می نشست. 1

   مردی بلخی به آن حضرت عرض کرد: اجازه می دهید سفره ی غلامان جدا شود؟

   حضرت از کرامت و خلق و خوی امامت سخنی که سبب نورانیّت دلها می شود فرمودند که آن سخن این بود:

یا هذا! الربّ واحد و الاب واحد و الامّ واحدة و الجزاء بالاعمال. 2

«ای مرد! خدا یکی است، پدر یکی است و مادر یکی است و پاداش به عمل داده می شود.»

نماز عید فطر امام رضا علیه السّلام

   از آنجا که مراسم ولایتعهدی در هفتم ماه رمضان 201 هـ.ق واقع شده بود، با فرارسیدن عید فطر مأمون از امام(ع) درخواست کرد برای خواندن نماز عید بیرون روند. حضرت امتناع کردند اما مأمون نپذیرفت و گفت: هدف من از این کار پاک شدن جان های مردم و توجّه آنان به شماست گه از این طریق فضائل و علم فراوان شما بر ایشان آشکار خواهد شد.

   امام علیه السّلام فرمودند:

ان لم تعغنی فاخرج بمثل ما یخرج به رسول الله(ص) و امیرالمؤمنین(ع).

«اگر مرا معاف نمی داری، من مانند رسول خدا(ص) و امیرالمؤمنین(ع) برای نماز بیرون می روم.»

   روز عید پس از طلوع خورشید، حضرت رضا(ع) غسل کردند، عمامۀ سفید بر سر بستند و طرفی از آن را روی سینه نهادند و طرف دیگر را بین دو شانه قرار دادند و شمشیری حمائل کردند. خادمان نیز چنین کردند.

تاریخچه مجموعۀ آستان قدس رضوی

   مجموعۀ آستان قدس رضوی در مرکز شهر مشهد واقع است و یکی از باشکوه ترین و وسیعترین اماکن مذهبی جهان اسلام به حساب می آید. این مجموعه طی قرون متمادی به شکل امروزی در آمده و دارای آثار تاریخی و هنری ارزشمند و منحصر به فردی است. برای بررسی تاریخ چگونگی شکل گیری حرم رضوی باید به سال های ابتدای قرن سوّم هجری رجوع کرد.

   در آخرین روز ماه صفر سال 203 هـ.ق پس از شهادت امام رضا(ع)، پیکر مطهّر ایشان در بقعه ای که در کنار قبر هارون الرّشید خلیفۀ عبّاسی قرار داشت، به خاک سپردند. این بقعه در باغ «حمید بن قحطبه» در روستایی به نام «سناباد» از روستا های تابعۀ شهر نوغان در حدود 2 تا 4 فرسنگی شهر توس واقع شده بود. تا روزگار دیلمان، نشانه ای از تجدید بنا و یا مرمت حرم رضوی دیده نمی شود. با این حال، در آثار جهانگردان و جغرافی نویسانی مانند «ابن حُوقَل»، «اصطخری» و «مقدسی»، به این بنا اشاره شده است. البته بنای حرم رضوی در طول تاریخ با توجه فوق العاده زائران عاشق و مخالفت پادشاهان متعصب و اقوام مهاجم روبرو بوده است، امّا همواره به دلیل عشق مردم به امام رضا(ع)، بنای حرم امام همام استوار و پابرجا بوده و حتی پس از آسیب های فراوان به شکلی باشکوه تر بازسازی شده است. به عنوان نمونه، در زمان حکومت سبکتکین (387-366 هـ.ق) پادشاه متعصّب غزنوی، بنای حرم امام رضا(ع) ویران شد. امّا با سرنگونی حکومت سبکتکین، پسر وی سلطان محمود غزنوی اقدام به بازسازی و توسعۀ حرم نمود. بار دیگر در سال 618 هـ.ق مغول ها به فرماندهی «تولوی» پسر چنگیز به حرم رضوی حمله کردند که به ویرانی بخشی از آن انجامید. «ابن بطوطه» که در سال 734 هـ.ق از مشهد دیدن کرده بود، به عمارت زیبا و کاشیکاری شده و ضریح نقره ای مرقد اشاره می کند.

   پس از توسعۀ حرم امام رضا(ع) در دوران سلطنت شاهرخ و به همّت همسر وی -گوهرشاد خاتون- شورش ازبکها در خراسان در حدود سال 1000 هـ.ق باعث ویرانیهایی در حرم شد. امّا این ویرانی ها به سرعت به دستور شاه عبّاس صفوی مرمّت شد و بناهای دیگری مانند رواق «توحیدخانه» و رواق «الله وردی خان» به حرم اضافه گردید.این اقدامات در دوران قاجاریه نیز پیگیری شد.

    در سال 1330 هـ.ق در حملۀ ارتش روسیه،صدمات زیادی به مجموعۀ حرم رضوی وارد شد، امّا «حسین میرزا نیّر الدوله» -والی خراسان- خرابی ها را مرمّت کرد.

   مهمترین اقدامی که قبل از پیروزی انقلاب اسلامی در حرم رضوی انجام شد، به سال 1350 مربوط می شود. در این سال بخش مهمّی از واحد های بافت تاریخی این مجموعه ویران و به فضای سبز تبدیل شد.

   در حال حاضر نیز طرح گسترش مجموعۀ آستان قدس رضوی در دست اجراست. مجموعۀ آستان قدس رضوی شامل حرم، ایوان ها، صحن ها، مدرسه ها، رواق ها، گنبد و گلدسته، موزه، کتابخانه و سایر بناهای مربوطه است که به اختصار معرفی خواهد شد.

منبع: دیدنی های مشهد، مؤلف: حسن یوسفی، مؤسسه کتاب همراه، ص 15